Oko za oko

Kata

Źródło: https://polona.pl/item/kobieta-jako-zbrodniarka-i-prostytutka-studja-antropologiczne-poprzedzone-biologja-i,MTg2NDM0MDQ/4/#info:metadata

Podobno Steinar Bragi to nazwisko numer jeden w świecie literackim Islandii. Tak przynajmniej twierdzi Wydawnictwo Literackie, które w tym roku (2019) wydało w Polsce jego powieść „Kata”. Ale szczerze mówiąc to nie wysoka ocena talentu autora wpłynęła na moją decyzję o sięgnięciu po powieść. To… okładka! Zdjęcie zwyczajnej kobiety, ani młodej ani starej, ani specjalnie zadbanej ani zaniedbanej, ani uśmiechniętej ani wściekłej, pomazanej krwią. Czy Kata z okładki, która czymś mnie do siebie przyciągnęła i Kata wyłaniająca się z zadrukowanych stron to ta sama osoba? Czy nie okazało się, że jednak moje wyobrażenia i kreacja Steinara Bragiego bardzo się rozjechały? Czy prawdą jest, że jednak bezwzględnie nie należy oceniać książki po okładce, bo można się bardzo rozczarować (o czym już kiedyś pisałam TUTAJ)?

Nie wdając się w rozwlekłe dywagacje odpowiadam na powyższe pytania: „Kata” nie rozczarowuje. Dostałam dokładnie to, czego się spodziewałam. Opowieść o zwyczajnej kobiecie, która w którymś momencie życia musiała pomazać się krwią. W dodatku opowieść skonstruowaną tak sprawnie, będącą umiejętnie zbalansowanym koktajlem tylu gatunków, operującą tak klarownym językiem, że nie tylko czytało mi się książkę Bragiego bardzo dobrze, ale i niezmiernie szybko.

Zaczyna się od mocnego uderzenia w splot słoneczny. Nastoletnia córka Katy - Vala została znaleziona martwa. Przyczyną śmierci było zatrzymanie oddychania - reakcja na środki, jakie dziewczyna przyjęła. Jakie ktoś jej podał, zanim ją zgwałcił i zostawił by zmarła. Policja co prawda ma kilku podejrzanych, ale ze względu na brak dowodów na ich kontakt z Valą przychyla się do opcji, że dziewczyna sama przedawkowała, podejmując udaną próbę samobójczą. Tym bardziej, że Vala nie należała do tzw. grzecznych dziewczynek. I choć w jej zachowaniu nie było ostentacji a raczej pełne wycofanie, to jednak córka Katy była zbuntowana przeciw wszystkiemu - od rodziców począwszy na rówieśnikach i nauczycielach kończąc.

Kata o tym wie. Ale Kata nie wierzy w to, że jej dziecko samo odebrało sobie życie. Kata zaczyna więc na chłodno analizować wszystko, z czym Vala stykała się w ostatnich miesiącach. Począwszy od domku dla lalek, który podarował jej ojciec, przez kontakty z rówieśnikami, skończywszy na korespondencji z niejaką Batory - dziewczyną zafascynowaną praktykami BDSM i wywierającą na Valę coraz większy wpływ. Ma też trzy nazwiska mężczyzn, których policja podejrzewała początkowo o gwałt na Vali - Gardara Eysteinssona, Atliego Einarssona i Björna Axelssona.

Kata jest racjonalna. Kata jest otwarta na hipotezy. Kata wyciąga wnioski. Wkrótce w kręgu jej podejrzanych - mężczyzn, którzy mogli skrzywdzić jej córkę - oprócz Gardara, Atliego i Björna, znajdują się również jej mąż Tomas i mężczyźni ze wspólnoty kościelnej do której należała Vala.

Kata sprawdza i analizuje. I wkrótce dochodzi do wniosku, że to, co spotkało jej córkę, przydarza się tysiącom kobiet na świecie - młodszych i starszych, ładnych i brzydkich, wyzywających i spokojnych. Mężczyźni, krewni, znajomi i obcy - bez wyjątku, maltretują, znęcają się psychicznie, gwałcą, kaleczą, zabijają… I często pozostają bezkarni, a nawet jeśli za swoje czyny zostają skazani na więzienie to najczęściej na okres żenująco krótki - ofiara jeszcze nie zdąży poradzić sobie z traumą a jej oprawca znów chodzi po ulicach.

Wkrótce więc prywatne śledztwo Katy zaczyna przeradzać się w walkę o prawa ofiar - kobiet. Kata, która jest pielęgniarką, widzi wiele przypadków zgwałconych dziewcząt, które po weekendowych imprezach trafiają na ostry dyżur nie pamiętając w ogóle, co się z nimi działo. Tak spotyka Soley z którą się zaprzyjaźnia. Dziewczyna pomoże jej dokonać zemsty. O tak, bo Kata cały czas dąży do tego, by ukarać mężczyznę, który skrzywdził jej córkę. Skoro nie robi tego policja, musi zrobić to matka.

Ale powieść Steinara Bragiego to nie thriller ani kryminał, choć pewnie można tak sądzić, jeśli ktoś poprzestanie na pobieżnym przeglądnięciu fabuły. Bragi bowiem, oprócz postawienie przed Katą celu wymierzenia sprawiedliwości, każe jej zmagać się z tym wszystkim, z czym zmagają się zwykli, nie będący bohaterami literackimi ludzie. Kata przeżywa więc żałobę, eksperymentuje ze środkami psychotropowymi, które „fundują” jej wizje obracające się wokół domku dla lalek Vali, rozwodzi się z mężem, zmaga się z niepewnością, z ciągłymi wątpliwościami dotyczącymi tego, czy to co robi ma sens, czy nie lepiej odpuścić. I nawet gdy mówi o potrzebie wyrównanie rachunków z tym, kto skrzywdził Valę, nie mówi o zemście a jedynie o sprawiedliwości. A odpowiadając na zarzuty, że odpowiedź przemocą na przemoc zatopi świat w przemocy mówi:

Myślałam o tym, co mówiłeś o Ghandim: „Oko za oko uczyni świat ślepym”. I wiesz, co myślę? Oko za oko uczyni dwie osoby jednookimi, nie tylko ofiarę, ale również sprawcę. Ponieważ on sobie na to zasłużył, i to z nawiązką. I ponieważ istnieje szansa, że z jednym okiem tego nie powtórzy. [s.448]

„Kata” Bragiego, oprócz wciągającej fabuły, bazującej na wątku kryminalnym - poszukiwaniu sprawcy zbrodni, ma też swoją warstwę psychologiczną i społeczną. Bardzo rozbudowane, niekiedy zaskakujące czytelnika, często zmuszające go do zastanowienia. Bo np. o ile wszyscy się zgodzą z tym, że przypadki przemocy wobec kobiet powinny być bezwzględnie ścigane przez policję i karane surowo przez sądy, o tyle już kwestie wspomniane wcześniej - odpowiedzi przemocą na przemoc nie są tak jednoznaczne. Bo czy jednak naprawdę należy całkowicie zgodzić się z Katą, która mówi:

 Nic nie jest dobre albo złe [...]. Tylko to, co jest właściwe. [s. 461]

„Kata” Bragiego to książka, która nie przepływa przez czytelnika bez śladu. I choć zdecydowanie nie należy do tego typu literatury, po który sięga się wielokrotnie, to jednak jest czymś zdecydowanie więcej niż przeciętnym thrillerem. Jest mocnym głosem autora w sprawie przemocy wobec kobiet. Już choćby dla tego samego warto „Katę” przeczytać!

Mg

Chcecie wypożyczyć? Sprawdźcie dostępność w KBP.

Źródło: https://www.wydawnictwoliterackie.pl/ksiazka/5009/Kata---Steinar-Bragi

Bragi, Steinar: Kata. - Kraków : Wydawnictwo Literackie,  2019.